Historija webwobglědowakow

Swětowe stawizny su połne episkich wójowanjow wó móc, tyranow, kótarež swět dobywaju a heroiskich outsiderow. Stawizny webwobglědowakow njejsu wjelgin hynac. Uniwersitne pioněry su napisali jadnoru software, kótaraž jo zapaliła informacisku rewoluciju a wójowanje wó nadkněstwo wobglědowaka a wó internetne wužywarje.

Pśed casom interneta

W lěśe 1950 su licadła zabrali cełe rumy a su byli głupše ako źinsajšne kapsne licaki. Póstup pak jo był malsny a až do 1960 su mógli kompleksne programy wuwjasć. Kněžaŕstwa a uniwersity pó globusu su se myslili, až by wjelicnje było, jolic mašiny mógli se rozgranjaś, což by spěchowało zgromadne źěło a wědomnostne pśedrěśa.

ARPANET jo był prědny wuspěšny seśowy projekt a w lěśe 1979 jo se prědna powěsć pósłała, z laboratoriuma za kompjuterowu wědomnosć na uniwersiśe Kaliforniskeje, Los Angeles (UCLA) na slěźeński institut w Stanforźe (SRI), teke w Kaliforniskej.

To jo zapaliło rewoluciju w zwězanju do seśi licadłow. Nowe seśi su se twórili, kótarež su zwězali uniwersity a slěźeńske institucije pó cełem swěśe. Ale za pśiduce 20 lět njejo internet był pśistupny za zjawnosć. Jo wóstał na slěźarje uniwersitow a kněžaŕstwow, studenty a priwatne pśedewześa wobgranicowany. Jo dało dwanastki programow, kótarež su mógli z informacijami pśez telefonowe pśewódy wikowaś, ale žeden z nich dajo se lažko wužywaś. Napšawdny wótwórjony internet a prědny webwobglědowak njejstej nastałej do lěta 1990.

Doba interneta

Britiski kompjuterowy wědomnostnik Tim Berners-Lee jo w lěśe 1990 prědny webserwer a grafiski wobglědowak napórał, gaž jo źěłał w CERN, w europskej organizaciji za nuklearne slěźenje w Šwicaŕskej. Jo pomjenił swójo nowe wokno do interneta „WorldWideWeb“. Jo był lažko wužywajobny grafiski wužywaŕski pówjerch za licak NeXT. Prědny raz su se tekstowe dokumenty zwězali w zjawnej seśi – web, kaž jen znajomy.

Jadno lěto pózdźej jo Berners-Lee studenta matematiki w CERN, Nicola Pellow, pšosył, wobglědowak Line Mode napisaś, program za zakładne kompjuterowe terminale.

W lěśe 1993 jo web eksploděrował. Uniwersity, kněžaŕstwa a priwatne pśedewześa su wiźeli swóje šanse we wótwórjonem interneśe. Kuždy jo trjebał nowe kompjuterowe programy za pśistup k njomu. W tom lěśe jo se napórał Mosaic na Nationall Center for Supercomputing Applications (NCSA) na uniwersiśe University of Illinois Urbana-Champaign wót kompjuterowego wědomnostnika Marc Andreesen. Jo był nejprědnjejšy popularny webwobglědowak a rany pśedchadnik Mozilla Firefox.

NCSA Mosaic jo běžał na licakach Windows, jo se dał lažko wužywaś a jo zmóžnił kuždemu z PC pśistup k prědnym webbokam, chatroomam a wobrazowym bibliotekam. W lěśe pó tom (1994) jo Andreesen załožył Netscape a wózjawił Netscape Navigator. Jo był tšašnje wuspěšny, a jo był prědny wobglědowak za luźe. Jo teke był prědny kšac w nowej družynje wójny za internetne wužywarje.

Wójny wobglědowakow

Wót 1995 Netscape Navigator njejo był jadnučka móžnosć, se online dostaś. Gigant za kompjuterowu software Microsoft jo licencěrował stary kod Mosaic a jo wuwijał swójske wokno do weba, Internet Explorer. Wózjawjenje jo zapaliło wójnu. Netscape a Microsoftstej hektiski źěłałej, aby nowe wersije swójeju programowu zgótowałej, kuždy jo wopytał, drugi z malsnymi, lěpšymi produktami pśetrjefiś.

Netscape jo naporał a wózjawił JavaScript, kótaryž jo dał websedłam mócne liceńske zamóžnosći, kótarež njejsu měli nigda do togo. (Teke pśewołane wobznamjenje <blink> jo se napórało.) Microsoft jo konterował z Cascading Style Sheets (CSS), kótarež su se wuwili k standardoju za design webbokow.

Wěcy su se dostali w lěśe 1997 pitśku mimo kontrole, gaž Microsoft jo wózjawił Internet Explorer 4.0. Team jo napórał wjelicki pismik „e“ a jo šmuglował jen na błomje firmowego sedła Netscape. Team Netscape jo promptnje wótwónoźeł wjelicki „e“ a jo stajił swójsku maskotku dinosawriera Mozilla na njen.

Pótom jo Microsoft zachopił, Internet Explorer ze swójim źěłowym systemom Windows librowaś. W běgu 4 lět jo měł późěł 75 % na wikach a w lěśe 1999 późěl 99 % na wikach. Pśedewześe jo stojał pśez noc pśed kartelowym procesom a Netscape jo rozsuźił, swój programowy kod za wótwórjone žrědło deklarěrowaś a jo załožył za wše wužytny Mozilla, kótaryž jo dalej cynił a jo wózjawił Firefox w lěśe 2002. Dokulaž su zrozměli, až monopol wobglědowaka njejo w nejlěpšych zajmach wužywarjow a wótwórjonego weba, jo se Firefox napórał, aby wólba za webwužywarje był. W lěśe 2010 su Mozilla Firefox a druge późěl Internet Explorer na wikach na 50 % reducěrowali.

Druge wuběźowarje su se pokazali kóńc 1990tych a 2000tych lět, mjazy nimi Opera, Safari a Google Chrome. Microsoft Edge jo narownał Internet Explorer z wózjawjenim Windows 10 w lěśe 2015.

Ako web źinsa pśeglědujomy

Źinsa dajo jano gjarstku móžnosćow za pśistup k internetoju. Firefox, Google Chrome, Microsoft Edge, Safari a Opera su głowne wuběźowarje. Mobilne rědy su se zjawili zajźony lětźasetk ako preferěrowana móžnosć za pśistup k internetoju. Źinsa nejwěcej internetnych wužywarjow jano mobilne wobglědowaki a nałoženja wužywa, aby online šli. Mobilne wersije głownych wobglědowakow su za rědy iOS a Android k dispoziciji. Lěcrownož toś te nałoženja su wjelgin wužytne za wěste zaměry, bituju jano wobgranicowany pśistup k weboju.

W pśichoźe web nejskerjej wěcej wót swójich hypertekstowych kórjenjow wótchylijo a buźo wjelicke mórjo interaktiwnych dožywjenjow. Wirtuelna realita jo wót lětźasetkow na horiconśe (nanejmjenjej wót wózjawjenja Błomjeseck w lěśe 1992 a Nintendo Virtual Boy w lěśe 1995), ale web móžo ju skóńcnje masam luźi spśistupniś. Firefox ma něnto pódpěru za WebVR a A-Frame, kótarejž wuwijarjam zmóžnjatej, lažko websedła wirtuelneje reality twariś. Nejwěcej modernych mobilnych rědow WebVR pódpěra, a daju se lažko ako headsety z jadnorymi papowymi kartonami wužywaś. Web wirtuelneje reality 3D ako ten, kótaryž jo see sciencefictionowy awtor Neal Stephenson wumyslił, jo snaź južo za rožkom. Jolic tomu tak jo, se webwobglědowak sam cele zgubijo a napšawdne wokno do drugego swěta buźo.

Cožkuli pśichod weba pśinjaso, Mozilla a Firefox buźotej tam za wužywarje a zarucatej, až wóni maju mócne rědy, aby web dožywili a wšykno, což musytej póbitowaś. Web jo za wše a kuždy měł kontrolu nad swójim dožywjenim online měś. Togodla rědy Firefox póbitujomy, aby wužywaŕsku priwatnosć šćitali a njepśedawamy nigda wabjarjam wužywaŕske daty.

Resurse

• https://en.wikipedia.org/wiki/Mosaic_(web_browser)
• https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_web_browser
• https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Internet
• https://en.wikipedia.org/wiki/Browser_wars
• https://home.cern/topics/birth-web
• https://www.zdnet.com/article/before-the-web-the-internet-in-1991/