Historija webwobhladowakow

Swětowe stawizny su połne episkich bojow wo móc, tyranow, kotřiž swět dobywaja a heroiskich outsiderow. Stawizny webwobhladowakow jara hinak njejsu. Uniwersitni pioněrojo su jednoru software napisali, kotraž je informacisku rewoluciju wubudźiła a bój wo nadknjejstwo wobhladowaka a wo internetnych wužiwarjow.

Před dobu interneta

W lěće 1950 su ličaki cyłe rumnosće zabrali a běchu hłupiše hač dźensniše kapsne ličaki. Pokrok wšak bě spěšny a hač do 1960 móžachu kompleksne programy wuwjesć. Knježerstwa a uniwersity po globusom myslachu, zo by wulkotnje było, jeli mašiny móhli so rozmołwjeć, štož by zhromadne dźěło a wědomostne přełamy spěchowało.

ARPANET běše prěni wuspěšny syćowy projekt a w lěće 1979 je so prěnja powěsć pósłała, z laboratorija za kompjuterowu wědomosć na uniwersiće Kaliforniskeje, Los Angeles (UCLA) na slědźerski institut w Stanfordźe (SRI), tež w Kaliforniskej.

To je rewoluciju w splećenje ličakow zbudźiło. Nowe syće su so tworili, kotrež uniwersity a slědźenišća po cyłym swěće zwjazachu. Ale za přichodne 20 lět njeje internet za zjawnosć přistupny był. Wosta na slědźerjow uniwersitow a knježerstwow, studentow a priwatne předewzaća wobmjezowany. Běchu dwanatki programow, kotrež móžachu z informacijemi přez telefonowody wikować, ale žadyn z nich da so lochko wužiwać. Woprawdźity wotewrjeny internet a prěni webwobhladowak njejstej do lěta 1990 nastałoj.

Doba interneta

Britiski kompjuterowy wědomostnik Tim Berners-Lee je w lěće 1990 prěni webserwer a grafiski wobhladowak wutworił, hdyž w CERN dźěłaśe, w europskej organizaciji za nuklearne slědźenje w Šwicarskej. Je swoje nowe wokno do interneta „WorldWideWeb“ mjenował. Je lochko wužiwajomny grafiski wužiwarski powjerch za ličak NeXT był. Prěni raz su so tekstowe dokumenty w zjawnej syći zwjazali – web, kaž jón znajemy.

Jedne lěto pozdźišo je Berners-Lee studenta matematiki w CERN, Nicola Pellow, prosył, wobhladowak Line Mode napisać, program za zakładne kompjuterowe terminale.

W lěće 1993 web eksplodowaše. Uniwersity, knježerstwa a priwatne předewzaća we wotewrjenym interneće swoje šansy widźachu. Kóždy trjebaše nowe kompjuterowe programy za přistup k njemu. W tym lěće je so Mosaic na Nationall Center for Supercomputing Applications (NCSA) na uniwersiće University of Illinois Urbana-Champaign wot kompjuteroweho wědomostnika Marc Andreesen wutworił. Běše najprěńši popularny webwobhladowak a zažny předchadnik Mozilla Firefox.

NCSA Mosaic na ličakach Windows běžeše, da so lochko wužiwać a zmóžni kóždemu z PC přistup k prěnim webstronam, chatowym rumam a wobrazowym bibliotekam. W lěće po tym (1994) je Andreesen Netscape załožił a Netscape Navigator wozjewił. Je nad měru wuspěšny był, a běše prěni wobhladowak za ludźi. Je tež prěnja kročel w nowej družinje wójny za internetnych wužiwarjow był.

Wójny wobhladowakow

Wot 1995 Netscape Navigator jenička móžnosć njeběše so online dóstać. Gigant za kompjuterowu software Microsoft stary kod Mosaic licencowaše a wuwiwaše swójske wokno do weba, Internet Explorer. Wozjewjenje wójnu wubudźi. Netscape a Microsoft hektisce dźěłaštej, zo byštej nowe wersije swojeju programow zhotowjałoj, kóždy spyta, druhi ze spěšnišimi, lěpšimi produktami přetrjechić.

Netscape JavaScript wutwori a wozjewi, kotryž websydłam mócne ličenske kmanosće da, kotrež njemějachu ženje do toho. (Tež zlě wuwołana značka <blink> je so wutworiła.) Microsoft z Cascading Style Sheets (CSS) konterowaše, kotrež su so k standardej za design webstronow wuwili.

Wěcy so w lěće 1997 trochu nimo kontrole dóstachu, hdyž Microsoft Internet Explorer 4.0 wozjewi. Team hoberski pismik „e“ wutwori a přesmyka jón na trawnik firmoweho sydła Netscape. Team Netscape hoberski „e“ promptnje wotstroni a staji swójsku maskotku dinosawrija Mozilla na njón.

Potom započa Microsoft Internet Explorer ze swojim dźěłowym systemom Windows dodawać. W běhu 4 lět měješe podźěł 75 % na wikach a w lěće 1999 měješe podźěl 99 % na wikach. Předewzaće na nóc njenadźicy před kartelowym jednanjom steješe a Netscape rozsudźi, swój programowy kod za wotewrjene žórło deklarować a załoži powšitkownosći wužitny Mozilla, kotryž dale činješe a Firefox w lěće 2002 wozjewi. Dokelž zrozumichu, zo monopol wobhladowaka w najlěpšich zajimach wužiwarjow a wotewrjeneho weba njeje, je so Firefox wutworił, zo by wólba za webwužiwarjow był. W lěće 2010 su Mozilla Firefox a druhe podźěl Internet Explorer na wikach na 50 % redukowali.

Druzy wubědźowarjo su so kónc 1990tych a 2000tych lět wunurili, mjez nimi Opera, Safari a Google Chrome. Microsoft Edge je Internet Explorer z wozjewjenjom Windows 10 w lěće 2015 narunał.

Kaž web dźensa přehladujemy

Dźensa je jenož horstka móžnosćow za přistup k internetej. Firefox, Google Chrome, Microsoft Edge, Safari a Opera su hłowni wubědźowarjo. Mobilne graty su so za zańdźeny lětdźesatk jako preferowana móžnosć za přistup k internetej zjewili. Dźensa najwjace internetnych wužiwarjow jenož mobilne wobhladowaki a nałoženja wužiwa, zo bychu online šli. Mobilne wersije hłownych wobhladowakow su graty iOS a Android k dispoziciji. Hačrunjež tute nałoženja su jara wužitne za wěste zaměry, skića jenož wobmjezowany přistup k webej.

W přichodźe web najskerje wjace wot swojich hypertekstowych korjenjow wotchili a so z hoberskim morjom interaktiwnych dožiwjenjow stanje. Wirtualna realita je wot lětdźesatkow na horiconće (znajmjeńša wot wozjewjenja Trawusyčk w lěće 1992 a Nintendo Virtual Boy w lěće 1995), ale web móže ju skónčnje masam ludźi spřistupnić. Firefox ma nětko podpěru za WebVR a A-Frame, kotrejž wuwiwarjam zmóžnjatej, lochko websydła wirtualneje reality twarić. Najwjace modernych mobilnych gratow WebVR podpěruje, a dadźa so lochko jako headsety z jednorymi papjercowymi kartonami wužiwać. Web wirtualneje reality 3D kaž tón, kotryž je sej sciencefictionowy awtor Neal Stephenson wumyslił, je snano hižo za róžkom. Jeli tomu tak je, so webwobhladowak sam cyle zhubi a so z woprawdźitym woknom do druheho swěta stanje.

Štožkuli přichod weba přinjese, Mozilla a Firefox budźetej tam za wužiwarjow a zaručatej, zo woni maja mócne nastroje, zo bychu web dožiwili a wšitko, štož dyrbitej poskićić. Web je za wšěch a kóždy měł kontrolu nad swojim dožiwjenjom online měć. Tohodla nastroje Firefox poskićamy, zo bychu wužiwarsku priwatnosć škitali a njepředawamy ženje wabjerjam wužiwarske daty.

Resursy

• https://en.wikipedia.org/wiki/Mosaic_(web_browser)
• https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_web_browser
• https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Internet
• https://en.wikipedia.org/wiki/Browser_wars
• https://home.cern/topics/birth-web
• https://www.zdnet.com/article/before-the-web-the-internet-in-1991/